Wordt een verbod op gokreclames de volgende stap voor Nunspeet?

Enkele jaren geleden baarde de gemeente Nunspeet landelijk opzien door als een van de eerste gemeenten reclame-uitingen voor de datingsite Second Love te verbieden. De maatregel, ingegeven door de wens om ‘goede zeden’ te beschermen, was destijds controversieel maar blijkt nu onderdeel van een bredere, landelijke trend. Steeds meer gemeenten, van Amsterdam tot Delft en Zwolle, proberen meer controle te krijgen over de reclames in de openbare ruimte, met een specifieke focus op producten en diensten die als ‘ongezond’ of ‘onwenselijk’ worden beschouwd. 

Met de opkomst van de legale online gokmarkt sinds 2021 en de toegenomen zichtbaarheid van kansspelaanbieders, rijst de vraag: is een verbod op gokreclames, gezien de Nunspeetse voorgeschiedenis, een logische volgende stap?

De groeiende roep om ‘schonere’ reclame in het straatbeeld

De discussie over de invulling van de publieke ruimte is niet uniek voor Nunspeet. In heel Nederland klinkt de roep van gemeenten om meer controle te krijgen over de reclames in bushokjes en op billboards. Het begon jaren geleden met tabak, maar de focus verbreedt zich nu naar alcohol (Deventer), vliegreizen en vlees (Zwolle), en, in steden als Delft en Utrecht, ook naar reclames voor kansspelen. De legalisering van online gokken heeft geleid tot een toename in zichtbaarheid van diverse aanbieders, wat de discussie verder aanwakkert. 

De online entertainmentwereld is immers divers en toegankelijk, met platforms die allerlei ervaringen bieden. Zo kun je bijvoorbeeld bij een online casino als LetsJackpot.org terecht voor spellen met avontuurlijke en thema’s die een specifieke doelgroep aanspreken. Juist deze zichtbaarheid en de aantrekkingskracht op consumenten maken dat gemeenten zich afvragen in hoeverre zij dergelijke uitingen in het straatbeeld willen faciliteren en promoten.

Het juridische steekspel vrijheid van meningsuiting versus publiek belang

De wens van gemeenten om bepaalde reclames te weren, stuit vaak op een complex juridisch speelveld. Het belangrijkste obstakel is de vrijheid van meningsuiting, die is verankerd in de Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Juridisch gezien valt commerciële reclame ook onder deze vrijheid. Advocaten gespecialiseerd in omgevingsrecht, zoals Anita Nijboer, benadrukken dat gemeenten wel regels kunnen stellen aan het uiterlijk en de plaatsing van reclameobjecten (denk aan welstandseisen), maar dat zij in principe niet over de inhoud van de boodschap gaan.

De ‘geitenpaadjes’ en contractuele afspraken van gemeenten

Hoe slagen gemeenten er dan toch in om bepaalde reclames te bannen? Hiervoor worden vaak twee ‘geitenpaadjes’ bewandeld. De eerste route is via de Algemene Plaatselijke Verordening (APV), waarin regels over de openbare orde en veiligheid zijn opgenomen. Een gemeente kan proberen een reclameverbod hieraan te koppelen, maar dit is juridisch kwetsbaar. Het legt de bewijslast bij de ondernemer, die een mogelijk kostbare en langdurige juridische procedure moet starten om zijn gelijk te halen.

Een effectievere en vaker gebruikte methode is de tweede route: het maken van directe contractuele afspraken met de exploitanten van de reclameobjecten. Veel gemeenten, waaronder Amsterdam, nemen in hun contracten met bedrijven die bijvoorbeeld bushokjes (abri’s) beheren, clausules op die reclame voor bepaalde productcategorieën uitsluiten. Op die manier wordt het verbod niet wettelijk opgelegd, maar contractueel afgedwongen.

Het standpunt van adverteerders en de Nunspeetse voorgeschiedenis

Niet iedereen is gelukkig met deze ontwikkeling. De Bond van Adverteerders noemt de lokale verboden ‘eenzijdig’ en ‘willekeurig’, en stelt dat het leidt tot ongelijkheid, waarbij consumenten in de ene gemeente wel en in de andere niet worden geïnformeerd over legale producten en diensten. Zij pleiten eerder voor het inzetten van de kracht van reclame om juist positieve gedragsverandering te stimuleren. 

Als we terugkijken naar de Nunspeetse zaak rond Second Love, zien we een vergelijkbare dynamiek. De SGP en ChristenUnie voerden de motie aan vanuit het principe van de bescherming van het gezin en ‘goede zeden’. Andere partijen waren kritisch en stelden de vraag: “wie bepaalt wat ‘goede zeden’ zijn?”. De oprichter van de datingsite zelf zag de ophef vooral als “fantastische gratis publiciteit”. Deze lokale geschiedenis toont aan dat de politieke en maatschappelijke gevoeligheid voor dit soort ethische reclamedebatten in Nunspeet al aanwezig is.

Lokale reclameverboden en de vrijheid van de consument

Terwijl sommige politieke partijen pleiten voor strengere lokale regels, is het belangrijk te erkennen dat de landelijke wetgeving voor reclame voor online kansspelen sinds 2023 al bijzonder strikt is. Massamediale reclames zijn verboden en per juli 2025 verdwijnt ook de sponsoring uit de professionele sport. 

Critici van verdergaande, lokale verboden stellen dan ook de vraag waar de grens ligt van gemeentelijke bemoeienis. Zij beargumenteren dat online gokken, net als het gebruik van vele andere producten, een legale vorm van entertainment is voor volwassen consumenten. 

In een vrije samenleving wordt ervan uitgegaan dat volwassenen zelf de verantwoordelijkheid kunnen dragen voor hun keuzes. Vanuit dit perspectief kan een lokaal verbod, zoals Nunspeet eerder invoerde voor de datingsite, worden gezien als onnodige betutteling. 

Bovendien is een belangrijk argument voor het beperkt toestaan van reclame door vergunde aanbieders dat het consumenten juist naar het veilige, gecontroleerde en legale aanbod leidt, en weghoudt bij de risico’s van de ongereguleerde, illegale markt. De vraag voor de Nunspeetse politiek is dan ook niet alleen of ze hun eerdere beleid willen doortrekken naar gokreclames, maar ook welk signaal ze daarmee afgeven over de keuzevrijheid en eigen verantwoordelijkheid van hun volwassen inwoners.